Qənizadə Sultanməcid 

(1866- 1937)

Maarif xadimi, müəllim, yazıçı, tərcüməçi, jurnalist, bir sıra lüğətlər, dərsliklər, bədii əsərlər, felyetonlar müəllifi.

Sultanməcid Qənizadə 1866-cı ilin aprel ayında tacir Hacı Murtuzəli kişinin ailəsində anadan olmuşdur.

Onun hazırladığı bir sıra lüğətlər bu sahədə ilkin addımlardan sayıla bilər. "Lüğəti-rusi və türki" (1902), "Samouçitel tatarskoqo yazıka" və başqa kitablar S.M.Qənizadənin elmi təfəkküründən, dillərə olan münasibətindən, gərgin əməyindən, yaradıcı fəaliyyətindən, öz millətinə göstərdiyi xidmətdən və can yanğısından xəbər verir.

Sultanməcid Qənizadə böyük yazıçı və dramaturq idi. Onun ilk qələmə aldığı pyes "Qönçə xanım" adlanıb. Təəssüf ki, bu günə kimi bu pyes tapılmayıb. Rus ədiblərindən etdiyi tərcümələrlə yanaşı, Sultan Məcid xalq nağılları əsasında uşaqlar üçün mənzum hekayələr yazıbmış. Ən sanballı bədii əsəri isə "Məktubati-Şeyda bəy Şirvani" adlanır. Əslində bu, bioqrafik bir əsərdir.

Sultanməcid Qənizadə böyük jurnalist idi. Qori Müəllimlər Seminariyasında işlədiyi müddətdən mətbuatda müntəzəm çıxış edən Sultan Məcid Qənizadə ən çox "Dəbistan" jurnalında çap olunardı.

Sultanməcid Qənizadə böyük Azərbaycanlı idi. Müəllimliyə başladığı ilk gündən həyatını və yaradıcılığını millətinin oyanışına, tərəqqisinə, təhsilinə və işıqlı gələcəyə sahib durmasına bağlamışdı.

Yazarın Əli İsgəndər Cabbarovla birlikdə yazdığı "Kəlili ədəbiyyat" (müntəxabat), "İstilahi Azərbaycan", "Lüğəti rusi və Azərbaycan (müsəlman)" və s. əsərləri məktəblərdəki boşluğu qismən doldurmağa xidmət etmişdir. O, "Axşam səbri xeyir olar" əsəri ilə ədəbiyyat tariximizdə təbdilin əsasını qoymuşdur. Ən orjinal əsəri "Məktubati Şeyda bəy Şirvani" ümumi başlığı altında yazdığı "Müəllimlər iftixarı" hekayəsi və "Gəlinlər həmayli" romanıdır. Bu əsər ədəbiyyat tariximizdə ilk dilogiya kimi dəyərləndirilir. Yaradıcılığında 1906-cı ildə "Dəbistan" jurnalında çap edilmiş "Allah xofu" hekayəsi xüsusi yer tutur. S.M.Qənizadə tərcümə sahəsində də özünü sınamışdır. İlk tərcümə əsəri L.Tostoyun "Əvvəlinci şərabçı" əsəridir.

1887-ci ildə Bakıda həmfikiirləri Həbib bəy Mahmudbəyov və Nəcəfqulu Vəliyevlə birlikdə teatr dəstəsi yaratmış və bu fədakar maarifçilərin böyük zəhməti hesabına həmin dəstə teatr truppasına çevrilmişdi. Azərbaycan teatrının yaranması və formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. S.M.Qənizadə bir rejissor kimi də fəaliyyət göstərmişdir.

S.Qənizadə 1937-ci ildə 72 yaşında kütləvi repressiyalar zamanı "xalq düşməni" kimi güllələnmişdir.